۱۳۹۱ مهر ۱۵, شنبه

لوگوی زمزم، طراحی باسوادان و نگاه کم سوادان


پس از پایان جنگ ایران و عراق، صنعت نوشابه به سرعت رونق گرفت. در زمان جنگ، سهمیه بندی شکر و سایر کالاهای اساسی، نوشابه را به محصولی کمیاب تبدیل کرده بود. "نوشابه بدون ساندویچ فروخته نمی شود" یادگار این دوران است. بلافاصله بعد از شروع رونق مجدد این صنعت، شرکتهای تولید کننده دست به تبلیغ و ابتکارات گسترده زدند. پیشرو این تحولات گروه شرکتهای زمزم و ساسان تهران بود. بعداً تولید نوشابه خارجی در مشهد، عرصه را رقابتی تر کرد. گروه کوکا کولا و پپسی، بیشتر درگیر حواشی امریکائی بودن محصولات خود بودند، آرم و طرح شیشه مناسب با استاندارد جهانی، پیشاپیش برای آنها مهیا بود. اما شرکتهای ایرانی باید دست به ابتکار می زدند.
شرکت ساسان نام محصول اصلی خود را پارسی کولا گذاشت و بلافاصله آگهی تلویزیونی نیز تهیه و با ترجیع بند "پارسی کولا، دلچسب و گوارا" به طور گسترده ای از تلویزیون پخش کرد. اما گروه زمزم دست به ابتکارات و تبلیغات و طراحی های درخور توجهی زد. در اولین سری آگهی های تلویزیونی، از مدرسه موشها، برنامه محبوب بچه ها در آن تاریخ استفاده کردند. شعار آن ذائقه ایرانی، نوشابه ایرانی بود. هم استفاده از مدرسه موشها مورد انتقاد قرار گرفت و هم شعار آن با ادعای نوشابه ای برای صادرات، در تعارض بود. بعداً به نوشابه ایرانی ذائقه جهانی تغییر یافت. اما قشنگ ترین و زیباترین طرح آنها که به بزرگترین اشتباهشان نیز تبدیل شد، لوگوی تجاری زمزم بود. لوگوی زمزم یکی از زیباترین اقتباسهای طراحان ایرانی از یک نشان مشابه خارجی است. به سبک عبارت لاتین کوکا کولا، زمزم را با حروف جدا که در فارسی متداول نیست، نوشتند.
در آن تاریخ محصول عمده بازار مصرف، شیشه در گردش بود. گروه زمزم، میلیونها بطر شیشه و صدها هزار جعبه پلاستیکی با هزینه های هنگفت برای بیش از ده کارخانه خود در سراسر کشور تولید کرد. از سربرگ یادداشتهای شرکت، تا تبلیغات روی ماشیها و جعبه و شیشه، مزین به لوگوی جدید زمزم شد.  با تبلیغات وسیع، بیش از چهل درصد بازار نوشابه را در اختیار گرفت. زمزم پیشگام صادرات نوشابه بعد از فروپاشی شوروی و صدور آن به بازارهای جدید آسیای میانه بود. بعد از اولین محموله های صادراتی، مردمان آسیای میانه که فقط با الفبای سیریلیک و اندکی لاتین آشنائی داشتند، مواجه با نوشابه ای از همسایه ایرانی خود شدند، که قادر بودند از روی لوگو نام لاتین آن را بخوانند : پی پی!!

پی پی نه تنها در فارسی، بلکه در بسیاری از زبانهای آن منطقه و حتی جهان، معنی جالبی ندارد. برای نام یک محصول آشامیدنی، فاجعه نیز محسوب می شود. مدیران زمزم متوجه اشتباه کلان خود در این طرح زیبای فارسی شدند. بسیاری از مدیران آن دوره زمزم را می شناسم، از بهترین های بنیاد مستضعفان بودند. معاونت تولید زمزم، شاگرد اول رشته الکترونیک دانشگاه پلی تکنیک و همینطور سایر حوزه های مدیریتی از دانش کیفی بالائی برخوردار بود. من شخصا در صنایع دولتی و شبهه دولتی نوشابه، دیگر شاهد چنین دوران مدیریتی یک دست و باسواد نبودم. شایان ذکر است که زمزم پیشینه سازمانی و مدیریتی کم نظیری در قبل از انقلاب داشت، که جداگانه برداشتم از آن دوره باشکوه و استثنائی را خواهم نوشت. همین مدیران، طراحی آرم زمزم را به گرافیست ها و طراحان حرفه ای سپرده بودند، اما نتیجه فاجعه از آب درآمد. دلیل آن خوانش طبیعی فارسی و از راست به چپ لوگوی طرح شده بود. اگر در کنار این همه مدیر و طراح باسواد و انگلیسی دان، یک نفر هم از روستاهای صربستان با شش کلاس سواد، قرار می گرفت، یقیناً با اولین نگاه متوجه خوانش لاتین آن می شد و امروز شاهد چنین خبطی نبودیم. 
 زمزم لوگو را تغییر داد. با چسباندن میم و ز وسطی، خوانش لاتین آن، از پی پی به پی پی آی تغییر کرد. 

می گویند «آن چه در آینه جوان بیند، پیر در خشت خام آن بیند». لوگوی زمزم به وضوح نشان داد که اگر پدیده ها فقط و فقط از یک زاویه انحصاری دیده شوند، پیران باسواد عیب آن را حتی در آینه هم نخواهند دید.

۵ نظر:

  1. یکی از دوستان تعریف می کرد که همین قضیه باعث خنده سر میز نهار کارشناسان ایتالیایی فولاد مبارکه هم شده بود. من البته لوگوی امروزی زمزم را می دیدم و خیلی چیزی دستگیرم نمی شد که الان شد! ممنون.

    پاسخحذف
  2. اگر میم آخر زمزم را حذف کنید تصویر یک نفر میشود که روی پاهای یک نفر دیگر نشسته است و در حال کار زشتی هستند.

    پاسخحذف
    پاسخ‌ها
    1. اي ول درست گفتي اين لوگو هم مشكل داره

      حذف
  3. بسیار جالب بود اکر در مورد آرم کوکا کولا هم اطلاعاتی بگذارید خوب است

    پاسخحذف
    پاسخ‌ها
    1. آرم کوکا و پپسی، هم با الفبای لاتین و هم با الفبای عربی، جهانی است.
      زمزم نوشابه ایرانی بود که در طراحی آن این اشتباه صورت گرفت.

      ممنون از توجه شما

      حذف