چاپ دوم کتاب نخستین مسلمانان در اروپا

اگر اهل خواندن هستید، اگر به تحولات منطقه ای که در آن زندگی می کنیم علاقه دارید، آب دستتان هست زمین بگذارید و بلافاصله چاپ دوم کتاب نخستین مسلمانان در اروپا را تهیه و بی درنگ مطالعه فرمائید. مطمئن هستم از خواندن آن بسیار لذت خواهید برد. برنارد لوئیس یکی از بزرگترین خاورمیانه شناسهای جهان است. دو کتاب او یعنی خاورمیانه و نخستین مسلمانان در اروپا، ترجمه دو نفر از باسوادترین مترجمان و مولفان کشور یعنی حسن کامشاد و محمد قائد اخیرا منتشر شده است. چاپ اول کتاب اخیر تمام شده بود، من شخصا به هر دری زدم پیدا نکردم. خوشبختانه چاپ دوم، نفیس و با ملحقات بیشتر توسط نشر کارنامه منتشر شده است. برنارد لوئیس هر سه زبان مهم خاورمیانه یعنی عربی و فارسی و ترکی را بخوبی می داند و پس از مطالعه فراوان در اسناد امپراتوری عثمانی، کتابی خواندنی از نگاه مسلمانان در قرون وسطی و بعد از آن به اروپا و اروپائیها نوشته است. جهان جدید و قدیم بیشتر از نگاه اروپا نگریسته شده است. بعلت سابقه تاریخی و منابع غنی و قابل دسترسی و پیوستگی تاریخی، عملا نگاه آنها به بقیه جهان تحمیل می شود. ما حتی چین و هند و ژاپن را هم از نگاه غرب می شناسیم. این یک جانبه نگری تقصیر هیچ فرهنگی نیست و شاید هم جبر تاریخی باشد. در زمینه ای متفاوت و به عنوان مثال اگر کسی در داخل ایران به لهجه های مختلف علاقه مند باشد در حقیقت همه لهجه ها را با معیار گویش رسمی فارسی خواهد سنجید. در کشوری با میلیونها فارس زبان و ترک زبان عملا اگر کسی علاقه مند باشد بداند که ترکی با لهجه فارسی چگونه صحبت می شود، بسیار محدودیت خواهد داشت. در ایران هیچ فارسی، ترکی یاد نمی گیرد. یا اگر شخصی مایل باشد بداند فرد عرب چگونه گیلگی را با لهجه عربی صحبت می کند به ظن قوی اصلا چنین فردی یافت نخواهد شد. در این کتاب کاری فوق العاده انجام شده و غرب اروپا از نگاه جوامع خاورمیانه ای، آن هم نه از نگاه مردمان قرون 18 و 19 میلادی که مقهور تمدن غرب شدند، بلکه از نگاه جوامعی مسلط مورد بررسی قرار گرفته است. در ایران بسیاری علاقه مند هستند خود را با آلمانیها از یک نژاد بدانند ولی از هر گونه احساس نزدیکی با همسایه عرب اکراه دارند. یک فرض اساسی در این تمایل نهفته است و آن این است که در حال حاضر آلمان کشوری بسیار پیشرفته است و نگاه توام با حسرت، اصلی ترین محرک این احساس است. اینکه در چند صد سال پیش به همان ملت آلمان نگاه مردمان این منطقه چه بوده است، بسیار جذاب به نظر می رسد. در زبان فارسی و شاید هم در سطح جهانی چنین تحقیقاتی بسیار نایاب است. در سطح جهانی را حدس می زنم چون احتمالا ترجمه می شد ولی چون به موضوع علاقه دارم دنبال چنین کتابهائی بسیار گشته ام، تا کنون نظیر آن را ندیده بودم.

بخشی از مقدمه برنارد لوئیس بر چاپ دوم را ملاحظه فرمائید. کتاب سرشار از این نکات جالب است.

مسلمان منافع قابل مقایسه در اروپای مسیحی نداشت... صادرات اروپا به دنیای اسلامی عموما آدمهایش به عنوان برده بود.در واقع تا شروع عصر جدید، اروپا جز بردگانش فاقد عامل دیگری بود که توجه مسلمانان را جلب کند یا کنجکاوی شان را برانگیزد..... در بیشتر دوران قرون وسطی سیاسیون و مدرسان شهرهای بزرگ دنیای اسلام به اروپا به عنوان تاریکی بربریت و بی ایمانی در آن دوردست ها نگاه می کردند که چیز جالبی برای عرضه ندارد. و کمتر چیز ذیقیمتی در بساطش بتوان یافت. گهگاه دیپلماتها، تاجران یا اسرای مسلمان با این مردمان دیدار می کردند و در بازگشت شرحی مختصر از راه و رسم غریب و بدوی شان به هموطنان غالبا بی علاقه خویش ارائه می دادند. فقط تغییر اساسی در موقعیت نسبی این دو جامعه و فرا رسیدن عصر آگاهی مسلمانان از آن تغییر بود، که سبب ایجاد علاقه ای جدید یا به طور مشخص، نگرانی جدیدی شد.